Witamina B12
Energia dla mięśni i nerwów!
Witamina B12 to inaczej kobalamina, czyli kompleksowy związek kobaltu. Jest nazywana także czerwoną witaminą lub cyjanokobalaminą.
W rzeczywistości ta ostatnia substancja jest powszechnie dostępna w handlu w formie tabletek ponieważ jest najtrwalszą, syntetyczną formą witaminy B12. Witamina B12 należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie i jest skuteczna nawet w małych dawkach. Odkłada się w wątrobie, nerkach i innych narządach, a objawy jej niedoboru można zauważyć po 1-6 latach. Bezpośrednio wpływa ona na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Uczestniczy w tworzeniu otoczki mielinowej ochraniającej komórki nerwowe, a także neuroprzekaźników nerwowych, które ułatwiają przepływ informacji między komórkami. Poza tym B12 – razem z kwasem foliowym (czyli witaminą B9) – bierze udział w procesie wytwarzania metioniny zapewniającej dobry nastrój. Tak więc witamina B12 ułatwia osiągnięcie równowagi psychicznej, pomaga w uczeniu się i skupieniu uwagi. Oprócz tego odgrywa istotną rolę przy odtwarzaniu kodu genetycznego, aktywizuje budowę kwasów dezoksyrybonukleinowych oraz rybonukleinowych (DNA i RNA) czyli białek wchodzących w skład jąder komórek i zawierających cechy dziedziczne.
Toksyczność witaminy B12 jest bardzo mała i nie jest ona szkodliwa nawet w bardzo dużych dawkach. Zaobserwowano wprawdzie objawy uczulenia podczas zażywania preparatów z tą witaminą, ale prawdopodobnie reakcje te były spowodowane śladami zanieczyszczeń preparatów witaminowych B12 (nieodpowiedni proces technologiczny uzyskiwania tej witaminy), a nie samym oddziaływaniem witaminy na organizm człowieka.
Historia witaminy B12
Historia odkrycia witaminy B12 jest niezwykle interesująca i związana bezpośrednio z chorobą rozpoznaną już w XIX wieku, którą nazwano anemią złośliwą (pernicious anemia). Po kilku latach od zachorowania powodowała ona śmierć chorego (dzisiaj niedokrwistość ta jest znana jako choroba Addisona – Biermera).
Przejawia się zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) przy zachowanej, a nawet zwiększonej ilości hemoglobiny. Schorzenie to jest spowodowane m.in. upośledzeniem funkcji wydzielniczej żołądka. W 1926 r. wykazano, że podawanie chorym zwierzęcej wątroby w ilości około 500 g dziennie, w której znajduje się witamina B12, powoduje cofanie się objawów choroby. Naukowcy amerykańscy, którzy dokonali tego odkrycia (G.H. Whipple, G.R. Minot i W.P. Murphy), otrzymali w roku 1934 Nagrodę Nobla. Tak więc dzisiaj historyczna nazwa tego rodzaju niedokrwistości, jak się niegdyś wydawało – nieuleczalnej, straciła sens, gdyż obecnie można ją leczyć z powodzeniem (nie tylko jedząc wątróbkę). Ustalenie struktury B12 stało się możliwe dzięki zastosowaniu przez D. Hodgkin metod rentgenostrukturalnych. W dziewięć lat po opublikowaniu w 1955 r. przez D. Hodgkin informacji opisujących kompletną strukturę witaminy B12 ich autorka również otrzymała Nagrodę Nobla.
Rola B12 w organizmie
Podobnie jak inne witaminy z grupy B, witamina B12 bierze udział w przemianie węglowodanowej, białkowej, tłuszczowej i w innych procesach metabolicznych. Wpływa na energetyczną przemianę materii, dzięki czemu zapewnia aktywność, ma wpływ na wzrost, pracę mięśni, ułatwia przemianę żelaza, tłuszczu oraz pobudza apetyt. Przede wszystkim zaś uczestniczy w wytwarzaniu czerwonych ciałek krwi, a więc przeciwdziała niedokrwistości. Jest niezbędna do prawidłowej syntezy kwasów nukleinowych w komórkach, szczególnie szpiku kostnego, które wytwarzają komórki krwi.
Obecność witaminy B12 ma wpływ na funkcjonowanie karnityny, substancji „wyławiającej” z krwi cząsteczki tłuszczu i przenoszącej je do mitochondriów znajdujących się w komórkach, gdzie ulegają one utlenieniu, dzięki czemu komórka uzyskuje energię. Dlatego też dzięki witaminie B12 zmniejsza się ilość lipidów (tłuszczów) we krwi, gdyż przyczynia się ona do ich zużytkowania.B12 oddziałuje na układ kostny, co ma szczególne znaczenie dla rozwoju dzieci oraz dla kobiet w czasie menopauzy, które są w tym okresie zagrożone osteoporozą polegającą na utracie masy kostnej. O prawidłowym rozwoju kości świadczy obecność tej witaminy w tzw. osteoblastach, czyli komórkach produkujących substancję międzykomórkową tkanki kostnej.
Niedobór i nadmiar B12
Najbardziej znanym skutkiem niedoboru witaminy B12 jest oczywiście niedokrwistość. Wynika nie tylko z niedostatecznego dostarczania tej witaminy w pożywieniu, ale – jak już wspomnieliśmy – jednocześnie z zaburzeń w funkcjonowaniu układu pokarmowego, który nie wytwarza odpowiedniej ilości kwasu żołądkowego umożliwiającego wchłanianie witaminy B12.
Poza tym – ze względu na jej rolę w komórkach szpiku kostnego produkujących krew – brak tej witaminy powoduje zahamowanie dojrzewania komórek i wytwarzanie czerwonych krwinek, co również powoduje anemię, a nawet przyczynia się do zmniejszenia liczby krwinek białych i płytek krwi. Powstające komórki nabierają charakterystycznego wyglądu i kształtu i zarówno one, jak i ich jądra stają się olbrzymie (stąd nazwa: „anemia megaloblastyczna” pochodząca od greckiego słowa „megas”, czyli „wielki”).Niedobór witaminy B12 przyczynia się także do powstania zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu i układu nerwowego. Obserwuje się długotrwałe stany rozdrażnienia, irytację, lęki, depresje, zmęczenie, drętwienie rąk i nóg, trudności z chodzeniem, jąkanie się. Brak tej witaminy towarzyszy ciężkim schorzeniom neurologicznym, takim jak stwardnienie rozsiane czy choroba Alzheimera. Nie wiadomo jeszcze, jakie są przyczyny tych chorób, ale stwierdzono, że obnażenie komórek nerwowych pozbawionych otoczki mielinowej, w której wytwarzaniu bierze udział witamina B12, powoduje bezwład umysłowy i fizyczny, drętwienie, mrowienie, utratę pamięci, dezorientację, zmiany w tkance nerwowej, postępującą demencję. Dlatego też stosowane w terapii dawki witaminy B12 mogą złagodzić przebieg tych – na razie nieuleczalnych – schorzeń. Ponieważ objawy niedoboru witaminy B12 oraz zaburzeń układu nerwowego w cukrzycy są podobne, przypuszcza się, że jej brak może być związany z neuropatią cukrzycową. Gdy w organizmie zabraknie witaminy B12, możemy również zaobserwować stany zapalne ust, niemiły zapach ciała i dolegliwości miesiączkowe.
Źródła witaminy B12
Obecność tej witaminy w przyrodzie jest bardzo ograniczona, ale za to już małe jej dawki są bardzo aktywne. Najbogatszymi źródłami witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego, czyli wątroba, nerki i serce, a także chude mięso, ryby, skorupiaki, sery i jaja. Ostatnio pojawiły się doniesienia o obecności tej witaminy w bardzo małych ilościach w grochu i innych roślinach strączkowych oraz w siewkach zbóż.
